Η πόζα

Πόσο αυθόρμητη είναι μία φωτογραφία μας; Πόσο χαλαροί είμαστε μπροστά στο φακό; Πόσο ειλικρινής και πιστή αποτύπωση του εαυτού μας είναι η φωτογραφία που μας τράβηξε ένας φίλος ή ένας επαγγελματίας φωτογράφος;

Ας ομολογήσουμε ότι μόλις αντιληφθούμε τον φακό αλλάζουμε στάση, ύφος, διάθεση. 

Με μια λέξη: ποζάρουμε.

Είναι όμως η πόζα αναληθής; Είναι απόλυτα προσποιητή ή μήπως τελικά αποκαλύπτει αυτό που πραγματικά είμαστε ή έστω αυτό που θέλουμε να δείχνουμε  στους άλλους;  Μήπως κι η παρουσία μας στο κοινωνικό περιβάλλον μας δεν είναι η σύνθεση μίας σειράς συνθηκών, συμβάσεων και προσποιήσεων; Με αυτή την έννοια το φωτογραφικό μας πορτραίτο είναι ταυτόχρονα και το κοινωνικό μας πορτραίτο.

Με αυτές τις σκέψεις δημοσιεύουμε μία σειρά πορτραίτων γνωστών και αγνώστων που ποζάρουν μπροστά στο φακό. Φωτογράφοι και φωτογραφιζόμενοι μετέχουν σε μία σκηνή και ο καθένας από τους δύο έχει τη δική του σκηνοθετική συμβολή στην πραγματοποίησή της.

Η ηδυπαθής πόζα του ναύτη και η σκιά του φωτογράφου διασταυρώνονται στην επάνω αταύτιστη φωτογραφία (ΦΑ 1Α20.16)

 

Άγνωστη σε αυτάρεσκη πόζα κάπου στη Χαλκίδα του Μεσοπολέμου (ΦΑ1Α62.85, 88)

Με σιγουριά και αυτοπεποίθηση αναμετριέται με τον φακό η λευκοντυμένη 
άγνωστη, γύρω στο 1910. (ΦΑ 1Α62.129)

Κλασική πόζα στο στούντιο του φωτογράφου με το ζωγραφιστό φόντο-ψευδαίσθηση εσωτερικού κάποιας βίλας. Η κυρία με αρκετή πειστικότητα ακουμπά στο "έπιπλο". Φορά βραδινό φόρεμα (coctail dress) που καταλήγει σε φτερά στρουθοκαμήλου. Βρισκόμαστε στα μέσα της δεκαετίας του 1920 και η εικονιζόμενη είναι ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της 'Νέας Γυναίκας" που έχει βγάλει τον κορσέ, έχει κόψει τα μαλλιά, έχει αποκαλύψει μπράτσα και γάμπα. Στην πραγματικότητα οι ενδυματολογικές αλλαγές προέκυψαν από τις κοινωνικές. Η γυναίκα εργάζεται, βγαίνει τα βράδια για ποτό και χορό, οδηγεί αυτοκίνητο. Η άνεση των κινήσεων είναι βασική απαίτηση και οι μόδιστροι προσαρμόζουν τη μόδα αναλόγως.

Ο Γιώργος Καρατζάς στην αυλή του σπιτιού του στα Θεραπειά. Μεσοτοιχία με την οικία Καρατζά ήταν το φωτογραφείο του Αρμένιου φωτογράφου Mihran Iranian. Ίσως αυτός να είναι και ο δημιουργός του πορτραίτου. Ίσως να είναι ο συγγενής του Καρατζά και ερασιτέχνης φωτογράφος Μανώλης Μπαλτατζής. Όπως και να 'ναι πάντως, η πόζα δηλώνει εξοικείωση με τον φωτογράφο και άνεση παρά το κολάρο και το κουμπωμένο κοστούμι. Κωνσταντινούπολη περί το 1905. (αρχείο Μαρίας Καρατζά)

Ο άτυχος αυτοκρατορικός πρίγκιπας Louis Napoléon (1856-1879) που σκοτώθηκε στα 23 του σε μάχη με τους Zουλού στη Νότια Αφρική έχει συνείδηση της ομορφιάς του παρ' ότι ο φωτογράφος δεν κατάφερε να κάνει ένα δυνατό πορτραίτο. Δεν είχαν όλοι την τύχη να συναντήσουν στο δρόμο τους τον μετρ του είδους, Félix Nadar, εκεί στο β' μισό του 19ου αιώνα.

Όταν βλέπουμε το πρόσωπο αυτού του άγνωστου άνδρα το βλέμμα τραβάει ο υπερήφανος μύστακας. Η πρώτη όμως αυτή εντύπωση υπερηφάνειας ακυρώνεται όταν το βλέμμα κατέβει πιο κάτω στην ξύλινη βαθμίδα που χρησιμεύει στο να προσδώσει το απαραίτητο ύψος στον φωτογραφιζόμενο, ώστε να ισορροπεί κάπως η σύνθεση με το σκηνικό πίσω. Ίσως γι αυτό το λόγο η γενική αίσθηση που αποπνέει αυτή η πόζα εμπεριέχει το στοιχείο μιας γελοίας αθωότητας.

Στον αντίποδα, βρίσκεται η παρακάτω πόζα του εύζωνα που έφτασε περήφανα στη Σμύρνη με τα ελληνικά στρατεύματα και φωτογραφήθηκε το 1919 στο στούντιο του Νίκου Ζωγράφου.

Είναι μόλις η αρχή της ελληνικής περιπέτειας στη Μικρά Ασία, η Μεγάλη Ιδέα εκφράζεται με τον πιο γλαφυρό τρόπο σε αυτό το πορτραίτο. Εδώ λείπουν τα ζωγραφιστά σκηνικά, ένα μονόχρωμο απλό φόντο και η καλλιτεχνία του φωτογράφου που παίζει με τον φωτισμό αρκεί για να δημιουργήσει την απαιτούμενη ατμόσφαιρα. (ΦΑ L030.90)

Ο Γιώργος Βαφιαδάκης τράβηξε αυτή τη φωτογραφία στο χωριό Παναγία της Θάσου το 1934.
Είναι ίσως η μοναδική φορά που φωτογραφίζονταν αυτές οι Θασίτισσες. Τα χέρια σταυρωμένα με τον ίδιο ακριβώς τρόπο μπροστά στην ποδιά. Όπως και στην εκκλησιά. Ευθυτενείς, σε στάση προσοχής με συγκρατημένη θα λέγαμε συστολή. Είναι η παραδοσιακή πόζα της γερόντισσας της ελληνικής υπαίθρου.  (ΦΑ L278.51)

Την ίδια εποχή, μέσα της δεκαετίας του 1930 χρονολογείται αυτή η φωτογραφία της άγνωστης κυρίας που ποζάρει με θάρρος και άνεση μετωπικά στο φακό. Προφανώς γνωρίζει καλά τον φωτογράφο. Ίσως να είναι σε φιλικό σπίτι ή σε κάποιο γραφείο. Ο φωτογράφος βρίσκεται πολύ κοντά της και έτσι προκύπτει η μερική προοπτική παραμόρφωση που εμφανίζει τα πόδια μεγαλύτερα.

Και στην επόμενη φωτογραφία τα πόδια έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο.

Και οι τέσσερις αξιωματικοί της πρώτης σειράς έχουν υιοθετήσει την ίδια πόζα, με σταυρωμένα τα πόδια, το αριστερό πάνω από το δεξί, σε μία σχεδόν χορευτική συστοιχία. 

 

Όλοι οι παραπάνω φωτογραφημένοι υπέβαλλαν τον εαυτό τους σε μία πόζα, ίσως μόνοι τους, ίσως με τη συνενοχή του φωτογράφου. Το αποτέλεσμα, καλό ή κακό, είναι πιστεύουμε ένα άνοιγμα για να δούμε το εσωτερικό της ψυχής τους.


Αφορμή για την παρούσα δημοσίευση στάθηκε η τηλεοπτική σειρά POSE αμερικάνικης παραγωγής με θέμα την LGBTQ κοινότητα της Νέας Υόρκης στο τέλος της δεκαετίας του 1980. Η σειρά προβλήθηκε για πρώτη φορά πέρυσι τον Ιούνιο.


Βασιλική Αθ. Χατζηγεωργίου

Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ