Από τη Γη στη Σελήνη

Είμαστε στα 1643 και ο Ρομπέρτο, ο ήρωας του μυθιστορήματος του Ουμπέρτο Έκο με τίτλο Το νησί της προηγούμενης ημέρας, βρίσκεται ολομόναχος σ'ένα εγκαταλειμμένο καράβι κάπου στον Ειρηνικό ωκεανό. Το πλοίο είναι αγκυροβολημένο κοντά στις ακτές ενός άγνωστου νησιού το οποίο, όμως, ο Ρομπέρτο δεν μπορεί να προσεγγίσει γιατί δεν ξέρει να κολυμπά. Με τον γλαφυρό και δαιδαλώδη τρόπο του ο Έκο υφαίνει το παρόν με το παρελθόν και οι δυο βασικές ιστορίες που διατρέχουν παράλληλα τον κορμό του βιβλίου, αυτή του απρόσιτου νησιού κι εκείνη της απρόσιτης αγαπημένης του Ρομπέρτο, συνενώνονται τελικά σε μια εικόνα. Υπάρχει όμως ένα ερώτημα που απασχολεί τον αναγνώστη από την πρώτη σελίδα για ν' απαντηθεί κάπου στη μέση της ιστορίας: αλήθεια, τι γυρεύει ένας ιταλός ευγενής στην άλλη - και άγνωστη - άκρη του κόσμου; 

Η απάντηση ξεπηδά από μια παραφυάδα της πλοκής και σχετίζεται με την ανακάλυψη του τρόπου υπολογισμού του γεωγραφικού μήκους, δηλαδή, πόσο ανατολικά ή δυτικά βρίσκεται κάτι σε σχέση με τον πρώτο μεσημβρινό ο οποίος κατά σύμβαση διέρχεται από το Γκρήνουιτς. Σημειώσατε ότι τρόποι υπολογισμού του γεωγραφικού πλάτους ήταν γνωστοί ήδη από την αρχαιότητα και η χρήση του αστρολάβου για τον σχετικά ακριβή προσδιορισμό του πλάτους ήταν την εποχή που εξετάζουμε διαδεδομένη. Ένας ναυτικός μπορούσε να βρει τη θέση του σε σχέση με τον Ισημερινό (πόσο βόρεια ή νότια) αλλά δεν γνώριζε ποτέ την ακριβή του θέση σε σχέση με το Γκρήνουιτς. Είναι παροιμιώδης η ιστορία του Ισπανού θαλασσοπόρου που "ανακάλυψε" κάποια νησιά στον Ειρηνικό, φόρτωσε το πλοίο του με εξωτικά δείγματα χλωρίδας και πανίδας, πολύτιμα μέταλλα και λίθους για να τα προσφέρει στον βασιλιά της Ισπανίας, και μετά προσπάθησε άλλες τέσσερις φορές να τα ξαναβρεί χωρίς επιτυχία.

Το πλαίσιο, λοιπόν, της ιστορίας είναι ο δριμύς πόλεμος υπεροχής μεταξύ των υπερδυνάμεων της εποχής (Γαλλία, Ισπανία, Ολλανδία). Εκείνος που θα καταφέρει να υπολογίσει το γεωγραφικό μήκος θα γίνει κύριος του κόσμου. Ο Ρομπέρτο είναι μυστικός απεσταλμένος του καρδινάλιου Μαζαρίνου ο οποίος κρατά το πηδάλιο της Γαλλίας και φιλοδοξεί να την κάνει θαλασσοκράτειρα. 

Η εισαγωγή αυτή είχε σκοπό να υπογραμμίσει κάποιες πτυχές της ανθρώπινης ιστορίας που συνηθίζουμε να προσπερνάμε, γαλουχημένοι καθώς είμαστε με πιο φιλόδοξες διακρατικές αναμετρήσεις όπως για παράδειγμα τον Πόλεμο των Άστρων. Κι όμως, η γνωριμία με τη Γη ήταν επίπονη και μακραίωνη και στηρίχτηκε στη μελέτη των ουράνιων σωμάτων. Για να καταλάβουμε το σπίτι μας, στραφήκαμε στ' άστρα.

Εικονογράφηση από το έργο του Ιουλίου Βερν Από τη Γη στη Σελήνη που εκδόθηκε το 1865.

Ένα από τα χρησιμότερα εργαλεία ναυσιπλοΐας, ο χάρτης - πορτολάνος ή υδρογραφικός - σχεδιάστηκε από επιστήμονες που μελέτησαν μεταξύ άλλων τις εκλείψεις των δορυφόρων του Δία (έτσι υπολογίστηκε το γεωγραφικό μήκος πριν την ανακάλυψη του ναυτικού χρονομέτρου στα 1716) και τη θέση των άστρων στον νυχτερινό ουρανό. Από την άλλη, οι χάρτες είναι μέσο αποτύπωσης και κτήσης (γνωσιακής και κυριολεκτικής) της γης και δεν είναι τυχαίο ότι ο Κολμπέρ, υπουργός ναυτιλίας και αποικιών του Λουδοβίκου ΙΔ', συνέστησε στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα την πρώτη Υδρογραφική Υπηρεσία του Ναυτικού της Γαλλίας. Ανάλογο έργο ανέλαβε η Υδρογραφική Υπηρεσία του Βρετανικού Ναυαρχείου, παράγοντας χάρτες που αποτυπώνουν με μεγάλη ακρίβεια τις ακτές και τα βάθη, διασφαλίζοντας την ασφαλή προσέγγιση των πλοίων. Παράδειγμα, ο χάρτης της Καρπάθου και της Κάσσου, έκδοσης του Βρετανικού Ναυαρχείου.

The Islands of Scarpanto and Casso από τη σειρά Mediterranean Archipelago της Υδρογραφικής Υπηρεσίας του Βρετανικού Ναυαρχείου. Αρχικές βυθομετρήσεις (σε οργιές) έγιναν μεταξύ 1850-1859. Πρώτη έκδοση το 1861 και διορθώσεις τον Ιούνιο του 1872 και τον Φεβρουάριο του 1882. Συλλογή Χαρτών ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ.

Ένθετος στο χάρτη ο φυσικός λιμένας Τρίστομο. Ο χαρτογράφος ενημερώνει τον χρήστη ότι από τα τρία περάσματα μόνο το ένα είναι αρκετά βαθύ και ασφαλές (true passage) και σημειώνει τη θέση του στην κάτοψη και στην όψη. Δίνει, ακόμη, πληροφορίες για την θέση των πηγών με πόσιμο νερό και αδρά αποτυπώνει το ανάγλυφο.

Λεπτομέρεια του προηγούμενου χάρτη. Συλλογή Χαρτών ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ.

Τα τρία περάσματα όπως φαίνονται στην άποψη από τη θάλασσα. Το ασφαλές πέρασμα (true passage) είναι το πρώτο από δεξιά.

Η απεικόνιση του ανάγλυφου των ακτών από τη θάλασσα είναι κοινό στοιχείο στους υδρογραφικούς χάρτες και βοηθά, προφανώς, εκείνους που προσεγγίζουν για πρώτη φορά. Θυμίζει, επίσης, τις χαρακτικές απεικονίσεις στα βιβλία του Ιούλιου Βερν, του επίμονου ονειροπόλου που εξερεύνησε με τη φαντασία του - πριν τα βαθυσκάφη και τα διαστημόπλοια - τους ωκεανούς και τους αιθέρες.

Εικονογράφηση από το βιβλίο του Ιούλιου Βερν Είκοσι χιλιάδες λεύγες κάτω από τη θάλασσα. Υποβρύχια κηδεία μέλους του πληρώματος του Ναυτίλου. (Ο τίτλος δεν αναφέρεται σε βάθος. Εννοεί ότι κάλυψαν απόσταση 20.000 λευγών με τον Ναυτίλο κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας - πάλι το μήκος). Το βιβλίο εκδόθηκε σε σειριακή μορφή από το 1869 μέχρι το 1870, κρατώντας τους αναγνώστες με κομμένη την ανάσα.

Ο πλοίαρχος Νέμο (λατινικά για το "Κανένας") με τον αστρολάβο - συνειρμικά στο νου μας έρχεται βέβαια ο Οδυσσέας. Εικονογράφηση από το 20.000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα. Ο πλοίαρχος Νέμο είναι ένας σκιώδης εκδικητής-αντιήρωας που κρατά το κλειδί για τα μυστικά του υποθαλάσσιου σύμπαντος. Ο Οδυσσέας, πάλι, βολοδέρνει σ' όλη τη Μεσόγειο.

Δύτης της ρωσικής κανονιέρας Κουμπάνετς ετοιμάζεται για κατάδυση. Φωτογραφία του αξιωματικού του Βασιλικού Ναυτικού, Νικολάου Μακκά, 1902-1903. Αρχείο Νικολάου Μακκά, Φ.Α. ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ. 

Ανάδυση του Ρώσου δύτη, 1902-1903. Νικόλαος Μακκάς, αρχείο Νικολάου Μακκά, Φ.Α. ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ.

Και μιας και χαρτογραφήθηκαν οι ακτές και ο βυθός, ο ανταγωνισμός για την κατάκτηση νέων οριζόντων και την ανακάλυψη νέων ορίων και προκλήσεων (όπως θα θυμούνται οι θεατές του Star Trek) μετατοπίστηκε στο διάστημα. Παραθέτουμε κάποιες εικόνες διαστημικών αποστολών και από την πρώτη επανδρωμένη αποστολή στο φεγγάρι και την προσελήνωση, το 1969. Πρόκειται για έγχρωμα slides (διαφάνειες) του εμπορίου που, υποθέτουμε, σκοπό είχαν να φτάσει η τεράστια επιτυχία των Ηνωμένων Πολιτειών στην κούρσα του διαστήματος σε κάθε σπίτι. Αποτελούν τμήμα του αρχείου του ερασιτέχνη φωτογράφου Χρήστου Ευελπίδη και αγοράστηκαν σε κάποιο από τα ταξίδια του στις ΗΠΑ.

Ο αστροναύτης Edward White "κολυμπά" στο διάστημα. Αποστολή Gemini 4, 1965. 

Επάνω: επανδρωμένη αποστολή Gemini 10 (1966) με πλήρωμα τους John M. Young και Michael Collins. Συμπλήρωσε 43 περιστροφές γύρω από τη Γη σε 2 ημέρες, 22 ώρες, 46 λεπτά και 39 δεύτερα.
Κάτω: επανδρωμένη αποστολή Gemini 7 (1965) με πλήρωμα τους Frank F. Borman II και James A. Lovell Jr. έκανε 206 περιστροφές γύρω από τη Γη.

Το πλήρωμα του Apollo 11, της πρώτης προσελήνωσης. Από αριστερά: Neil Armstrong, Michael Collins, Buzz Aldrin, 1η Μαΐου 1969.

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ρίτσαρντ Νίξον, με τα μέλη της αποστολής.

Ο Buzz Aldrin στη Σελήνη, τη φωτογραφία τραβά ο Neil Armstrong ο οποίος αντανακλάται στην καλύπτρα του σκάφανδρου.

Ο Buzz Aldrin στη Σελήνη, τοποθετεί επιστημονικά όργανα.

Από τις θάλασσες της Γης, στις ξηρές θάλασσες της Σελήνης, και κλείνουμε με ένα σχέδιο ενός άλλου οραματιστή της κατάκτησης του διαστήματος, του Ζωρζ Μελιές. Εδώ οι κοσμοναύτες επιστρατεύουν αμέσως το τηλεσκόπιό τους για να μελετήσουν το μακρινό αστρικό σώμα, τη Γη.

Μάλλον τα κοντινά μας - πράγματα και ανθρώπους - τα βλέπουμε καλύτερα (ή και μόνο) από απόσταση.

Με ευχές για καλό φθινόπωρο,

Ματθίλδη Πυρλή

Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ
Συλλογή Χαρτών ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ

Anton, Antoine, Αντώνης Οικονομίδης

Ο Αντώνης Οικονομίδης εμφανίζεται στα φωτογραφικά δρώμενα της Ελλάδας το 1936. 

Την ίδια χρονιά ιδρύεται το Υφυπουργείο Τύπου και Τουρισμού με τον δραστήριο Θεολόγο Νικολούδη στα ηνία του ο οποίος αναλαμβάνει την τουριστική προβολή της χώρας και εγκαινιάζει την έκδοση σχετικών διαφημιστικών εντύπων. Εκτός από επιφανείς συγγραφείς και αρχαιολόγους το υπουργείο έχει ανάγκη και από φωτογράφους για την προώθηση της εικόνας της Ελλάδας στο εξωτερικό. Ο Οικονομίδης κάνει το φωτογραφικό του ντεμπούτο εκείνη τη χρυσή εποχή της τουριστικής φωτογραφίας. Παρουσιάζεται ως ταλαντούχος νέος ερασιτέχνης φωτογράφος με υψηλές όμως διασυνδέσεις μια και τον εγκωμιαστικό πρόλογο ενός χειροποίητου φωτογραφικού λευκώματος ενός livre d'artiste θα λέγαμε σήμερα τον γράφει ο Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς, διευθυντής τότε του αρχαιολογικού μουσείου της Αθήνας, ενώ ένα δεύτερο παρόμοιο λεύκωμα αφιερώνεται στον διοικητή πρωτευούσης Κώστα Κοτζιά. 

Στις δεκαετίες του 1950 και 1960 ο Οικονομίδης εκδίδει φωτογραφικά βιβλία για την Ελλάδα σε αγγλικά, γαλλικά και γερμανικά. Όλα άψογα τυπογραφικά, τυπωμένα τα περισσότερα στην Λωζάνη.

Ας απολαύσουμε μερικές σελίδες των βιβλίων του.

 

Παρακάτω ένα φύλλο από το χειροποίητο λεύκωμα ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΟΠΕΙΑ του 1936

Η Ματθίλδη Πυρλή και εγώ σας ευχόμαστε Καλό Καλοκαίρι.



Βασιλική Αθ. Χατζηγεωργίου

Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ

Ανακοίνωση: το Φωτογραφικό Αρχείο, η συλλογή Ελληνισμού Αιγύπτου και η συλλογή χαρτών δεν θα δέχονται ερευνητές μέχρι το τέλος Αυγούστου.

Η πόζα

Πόσο αυθόρμητη είναι μία φωτογραφία μας; Πόσο χαλαροί είμαστε μπροστά στο φακό; Πόσο ειλικρινής και πιστή αποτύπωση του εαυτού μας είναι η φωτογραφία που μας τράβηξε ένας φίλος ή ένας επαγγελματίας φωτογράφος;

Ας ομολογήσουμε ότι μόλις αντιληφθούμε τον φακό αλλάζουμε στάση, ύφος, διάθεση. 

Με μια λέξη: ποζάρουμε.

Είναι όμως η πόζα αναληθής; Είναι απόλυτα προσποιητή ή μήπως τελικά αποκαλύπτει αυτό που πραγματικά είμαστε ή έστω αυτό που θέλουμε να δείχνουμε  στους άλλους;  Μήπως κι η παρουσία μας στο κοινωνικό περιβάλλον μας δεν είναι η σύνθεση μίας σειράς συνθηκών, συμβάσεων και προσποιήσεων; Με αυτή την έννοια το φωτογραφικό μας πορτραίτο είναι ταυτόχρονα και το κοινωνικό μας πορτραίτο.

Με αυτές τις σκέψεις δημοσιεύουμε μία σειρά πορτραίτων γνωστών και αγνώστων που ποζάρουν μπροστά στο φακό. Φωτογράφοι και φωτογραφιζόμενοι μετέχουν σε μία σκηνή και ο καθένας από τους δύο έχει τη δική του σκηνοθετική συμβολή στην πραγματοποίησή της.

Η ηδυπαθής πόζα του ναύτη και η σκιά του φωτογράφου διασταυρώνονται στην επάνω αταύτιστη φωτογραφία (ΦΑ 1Α20.16)

 

Άγνωστη σε αυτάρεσκη πόζα κάπου στη Χαλκίδα του Μεσοπολέμου (ΦΑ1Α62.85, 88)

Με σιγουριά και αυτοπεποίθηση αναμετριέται με τον φακό η λευκοντυμένη 
άγνωστη, γύρω στο 1910. (ΦΑ 1Α62.129)

Κλασική πόζα στο στούντιο του φωτογράφου με το ζωγραφιστό φόντο-ψευδαίσθηση εσωτερικού κάποιας βίλας. Η κυρία με αρκετή πειστικότητα ακουμπά στο "έπιπλο". Φορά βραδινό φόρεμα (coctail dress) που καταλήγει σε φτερά στρουθοκαμήλου. Βρισκόμαστε στα μέσα της δεκαετίας του 1920 και η εικονιζόμενη είναι ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της 'Νέας Γυναίκας" που έχει βγάλει τον κορσέ, έχει κόψει τα μαλλιά, έχει αποκαλύψει μπράτσα και γάμπα. Στην πραγματικότητα οι ενδυματολογικές αλλαγές προέκυψαν από τις κοινωνικές. Η γυναίκα εργάζεται, βγαίνει τα βράδια για ποτό και χορό, οδηγεί αυτοκίνητο. Η άνεση των κινήσεων είναι βασική απαίτηση και οι μόδιστροι προσαρμόζουν τη μόδα αναλόγως.

Ο Γιώργος Καρατζάς στην αυλή του σπιτιού του στα Θεραπειά. Μεσοτοιχία με την οικία Καρατζά ήταν το φωτογραφείο του Αρμένιου φωτογράφου Mihran Iranian. Ίσως αυτός να είναι και ο δημιουργός του πορτραίτου. Ίσως να είναι ο συγγενής του Καρατζά και ερασιτέχνης φωτογράφος Μανώλης Μπαλτατζής. Όπως και να 'ναι πάντως, η πόζα δηλώνει εξοικείωση με τον φωτογράφο και άνεση παρά το κολάρο και το κουμπωμένο κοστούμι. Κωνσταντινούπολη περί το 1905. (αρχείο Μαρίας Καρατζά)

Ο άτυχος αυτοκρατορικός πρίγκιπας Louis Napoléon (1856-1879) που σκοτώθηκε στα 23 του σε μάχη με τους Zουλού στη Νότια Αφρική έχει συνείδηση της ομορφιάς του παρ' ότι ο φωτογράφος δεν κατάφερε να κάνει ένα δυνατό πορτραίτο. Δεν είχαν όλοι την τύχη να συναντήσουν στο δρόμο τους τον μετρ του είδους, Félix Nadar, εκεί στο β' μισό του 19ου αιώνα.

Όταν βλέπουμε το πρόσωπο αυτού του άγνωστου άνδρα το βλέμμα τραβάει ο υπερήφανος μύστακας. Η πρώτη όμως αυτή εντύπωση υπερηφάνειας ακυρώνεται όταν το βλέμμα κατέβει πιο κάτω στην ξύλινη βαθμίδα που χρησιμεύει στο να προσδώσει το απαραίτητο ύψος στον φωτογραφιζόμενο, ώστε να ισορροπεί κάπως η σύνθεση με το σκηνικό πίσω. Ίσως γι αυτό το λόγο η γενική αίσθηση που αποπνέει αυτή η πόζα εμπεριέχει το στοιχείο μιας γελοίας αθωότητας.

Στον αντίποδα, βρίσκεται η παρακάτω πόζα του εύζωνα που έφτασε περήφανα στη Σμύρνη με τα ελληνικά στρατεύματα και φωτογραφήθηκε το 1919 στο στούντιο του Νίκου Ζωγράφου.

Είναι μόλις η αρχή της ελληνικής περιπέτειας στη Μικρά Ασία, η Μεγάλη Ιδέα εκφράζεται με τον πιο γλαφυρό τρόπο σε αυτό το πορτραίτο. Εδώ λείπουν τα ζωγραφιστά σκηνικά, ένα μονόχρωμο απλό φόντο και η καλλιτεχνία του φωτογράφου που παίζει με τον φωτισμό αρκεί για να δημιουργήσει την απαιτούμενη ατμόσφαιρα. (ΦΑ L030.90)

Ο Γιώργος Βαφιαδάκης τράβηξε αυτή τη φωτογραφία στο χωριό Παναγία της Θάσου το 1934.
Είναι ίσως η μοναδική φορά που φωτογραφίζονταν αυτές οι Θασίτισσες. Τα χέρια σταυρωμένα με τον ίδιο ακριβώς τρόπο μπροστά στην ποδιά. Όπως και στην εκκλησιά. Ευθυτενείς, σε στάση προσοχής με συγκρατημένη θα λέγαμε συστολή. Είναι η παραδοσιακή πόζα της γερόντισσας της ελληνικής υπαίθρου.  (ΦΑ L278.51)

Την ίδια εποχή, μέσα της δεκαετίας του 1930 χρονολογείται αυτή η φωτογραφία της άγνωστης κυρίας που ποζάρει με θάρρος και άνεση μετωπικά στο φακό. Προφανώς γνωρίζει καλά τον φωτογράφο. Ίσως να είναι σε φιλικό σπίτι ή σε κάποιο γραφείο. Ο φωτογράφος βρίσκεται πολύ κοντά της και έτσι προκύπτει η μερική προοπτική παραμόρφωση που εμφανίζει τα πόδια μεγαλύτερα.

Και στην επόμενη φωτογραφία τα πόδια έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο.

Και οι τέσσερις αξιωματικοί της πρώτης σειράς έχουν υιοθετήσει την ίδια πόζα, με σταυρωμένα τα πόδια, το αριστερό πάνω από το δεξί, σε μία σχεδόν χορευτική συστοιχία. 

 

Όλοι οι παραπάνω φωτογραφημένοι υπέβαλλαν τον εαυτό τους σε μία πόζα, ίσως μόνοι τους, ίσως με τη συνενοχή του φωτογράφου. Το αποτέλεσμα, καλό ή κακό, είναι πιστεύουμε ένα άνοιγμα για να δούμε το εσωτερικό της ψυχής τους.


Αφορμή για την παρούσα δημοσίευση στάθηκε η τηλεοπτική σειρά POSE αμερικάνικης παραγωγής με θέμα την LGBTQ κοινότητα της Νέας Υόρκης στο τέλος της δεκαετίας του 1980. Η σειρά προβλήθηκε για πρώτη φορά πέρυσι τον Ιούνιο.


Βασιλική Αθ. Χατζηγεωργίου

Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ

ΑΦΕΛΙΑ 7, το τελευταίο πορτρέτο.

Εξώφυλλο της νέας έκδοσης στη σειρά ΑΦΕΛΙΑ, Το τελευταίο πορτρέτο, ΜΙΕΤ 2019

Το έθιμο της φωτογράφισης των νεκρών είναι τόσο παλιό όσο και η φωτογραφία. Σήμερα θεωρούμε μακάβρια την φωτογραφική αποτύπωση του οικείου νεκρού, όμως για περισσότερο από ένα αιώνα όσοι είχαν τα μέσα να πληρώσουν τον φωτογράφο διάλεγαν να κρατήσουν μία τελευταία εικόνα του αγαπημένου προσώπου που έχασαν. 

 Όπως γράφει και η Ελιάνα Χουρμουζιάδου στο εισαγωγικό κείμενό της με τίτλο "Φωτογραφίζοντας τους νεκρούς από τον 19ο αιώνα ως τις μέρες μας":

...οι φωτογραφίες αυτές ήταν συχνά οι μοναδικές απεικονίσεις του νεκρού που θα έμεναν στους οικείους του, αφού εκείνη την εποχή οι άνθρωποι φωτογραφίζονταν σε ευάριθμες και ειδικές περιπτώσεις.

απόσπασμα δίστηλης νεκρολογίας του νεαρού Παύλου Τομπάζη δημοσιευμένη στην εφημερίδα Ακρόπολη τον Ιανουάριο 1885 στην οποία γίνεται αναφορά στη φωτογράφιση του παιδιού.

Στο 7ο βιβλίο της σειράς ΑΦΕΛΙΑ επιλέξαμε να παρουσιάσουμε τα νεκρικά πορτραίτα της συλλογής του Φωτογραφικού Αρχείου. Η απόφαση ήταν δύσκολη, βασίσθηκε όμως στο γεγονός ότι το φωτογραφικό αυτό είδος κατέχει σημαντική θέση τόσο στην ιστορία της Φωτογραφίας όσο και στην κοινωνική ανθρωπολογία. Η ερμηνεία αυτών των εικόνων, ξένων προς εμάς σήμερα, απαιτεί να ανατρέξουμε σε έθιμα και κοινωνικούς κώδικες του παρελθόντος.   
Γράφει η Ελιάνα Χουρμουζιάδου:

Στις φωτογραφίες που έχουν τραβηχτεί σε κηδείες συχνά ο νεκρός διακρίνεται ελάχιστα, καταγράφεται όμως εναργώς η κοινωνική διάσταση της απώλειάς του και αναδεικνύεται η θέση του ( και η θέση της οικογένειάς του) μέσα στην κοινότητα, καθώς και η συμμετοχή της ίδιας της κοινότητας στο πένθος. 

Στις σελίδες του βιβλίου συνυπάρχουν φωτογραφίες γνωστών, δημόσιων προσώπων, όπως οι νεκροί των βασιλέων Όθωνα και Κωνσταντίνου Α' ή του πατριάρχη Αλεξανδρείας Μελέτιου Μεταξάκη, με πορτρέτα αγνώστων των οποίων η ταύτιση δε στάθηκε δυνατή.

Νεκρικό πορτρέτο του Κωνσταντίνου Α' ο οποίος απεβίωσε στο Παλέρμο της Ιταλίας, στις 11 Ιανουαρίου 1923. Ο νεκρός κρατά σταυρό και είναι σκεπασμένος με την ελληνική σημαία.

Γνωστός φωτογράφος-πορτρετίστας της Αθήνας και της Πάτρας ο Νικόλαος Μπίρκος έκανε το νεκρικό πορτρέτο του άγνωστου άνδρα. Η λήψη έγινε στο σπίτι του νεκρού περί το 1900. 

Στην περίπτωση που δεν υπήρχε η δυνατότητα φωτογράφισης του νεκρού όπως συνέβαινε αν ο άνθρωπος είχε σκοτωθεί στο πεδίο της μάχης, η οικογένεια έδινε στον φωτογράφο μία φωτογραφία και εκείνος την πλαισίωνε με άνθη και στεφάνια χρησιμοποιώντας τεχνικές φωτογραφικού κολάζ. Έτσι υποδηλώνονταν η απώλεια.

Κατά την προετοιμασία του βιβλίου, μας απασχόλησε το ερώτημα εάν θα περιλαμβάναμε και αυτόν τον τύπο πορτρέτων στην έκδοση, όμως τελικά αποφασίσαμε ότι συνιστά ένα ιδιαίτερο είδος και δεν συμπεριλήφθηκαν. Παραθέτουμε εδώ κάποιες από αυτές τις εικόνες οι οποίες κατά μία έννοια συνιστούν επίσης ένα τελευταίο πορτρέτο.

  

Δημήτρης Παπαντωνίου, δικηγόρος από τον Πόρο, έπεσε στη μάχη Προφήτη Ηλία στην Ήπειρο κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων. Εικόνα δημοσιευμένη στο περιοδικό Ελλάς, Δεκ. 1912

Στον σύνδεσμο, το δελτίο τύπου της έκδοσης ΑΦΕΛΙΑ 7.

Λίγους μήνες μετά την έκδοση του "τελευταίου πορτρέτου" ο Ηλίας Μαγκλίνης έριξε μια στοχαστική ματιά στο βιβλίο και έδωσε ένα συγκινητικό κείμενο στη στήλη του στην εφημερίδα  ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ.


Βασιλική Αθ. Χατζηγεωργίου

Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ

2019. Νέα χρονιά, νέες αναμνήσεις.

Λευκώματα από το αρχείο του Γεωργίου Κουμάντου, δωρεά Ευγενίας Κουμάντου, 2014. (φωτογραφία ΒΧ)

Σας ευχόμαστε να συλλέξετε πολλές και καλές αναμνήσεις ώστε να γεμίσετε τα Photo-Albums σας. 

Σας ενθαρρύνουμε να τυπώνετε κάποιες από τις μυριάδες φωτογραφίες που τραβάτε με το κινητό σας και να τις ταξινομείτε χρονολογικά μέσα σε λευκώματα. Με τον τρόπο αυτό εξαναγκάζεστε σε μία επιλογή, πράγμα που μόνο ευεργετικό μπορεί να αποβεί για τις αναμνήσεις σας.
Την εποχή του φιλμ, η επιλογή γινόταν κυρίως πριν τη λήψη. Η παραγωγή εικόνων αυτοπεριοριζόταν από το ίδιο το μέσο.
Σήμερα, την εποχή του τηλεφώνου-φωτογραφική μηχανή, το μόνο όριο είναι η εξάντληση της μπαταρίας ή ο κορεσμός της κάρτας μνήμης. Εύκολα ανανεώσιμα και τα δύο, οπότε πρακτικά δεν υπάρχει περιορισμός. Στο τέλος όμως τί θα μείνει από τις 700 φωτογραφίες που τραβήξατε κατά την τριήμερη εξόρμησή σας στην ορεινή Αρκαδία  ή τις 1500 φωτογραφίες από την εβδομάδα στο Παρίσι και τη Ντίσνεϋλαντ, που γιόρτασε φέτος τα 90 χρόνια του Μίκυ Μάους;

 Το χαρτί έχει αποδείξει τη μακροβιότητά του. Οι άυλες ψηφιακές εικόνες, απ' την άλλη, δεν έχουν περάσει στην ενηλικίωσή τους.

Καλή δημιουργική χρονιά!