Καημένος Λελιάν

Είναι βράδυ, Τετάρτη 8 Ιανουαρίου 1896. Κάποιοι άνδρες ανεβαίνουν σκυφτοί τους πέντε ορόφους της ξύλινης σκάλας στο 39 της οδού Descartes στο Παρίσι. Φθάνουν σε ένα μικρό δωμάτιο κάτω από την επικλινή στέγη. Εκεί, σ' ένα κρεβάτι, κείτεται ο νεκρός του ποιητή Paul Verlaine. Λίγη ώρα πριν άφησε την τελευταία του πνοή. Οι άνδρες, ο Maurice Barrès, ο κόμης de Montesqiou, o Catulle Mendès, και κάποιοι νεότεροι, ήρθαν να αποχαιρετήσουν τον φίλο, μέντορα, εμπνευστή, τον μεγάλο ποιητή που μόλις έφυγε στα 51 του χρόνια. Είναι κι αυτοί ποιητές της μελαγχολίας, του παρνασσισμού, του συμβολισμού, όλα αυτά τα "κινήματα" τα οποία ενέπνευσε, διαπέρασε και ξεπέρασε ο νεκρός ποιητής. 

"Tον κλαίνε οι Μούσες και όλοι οι ποιητές", "πρέπει να τονίσουμε ότι όλες οι σημαντικές αλλαγές που συμβαίνουν αυτή τη στιγμή στη γαλλική προσωδία προέρχονται απευθείας από τον Paul Verlaine", "αύριο θα θάψουμε τη σημαία μας",  "O Pauvre Lélian πέθανε...ήταν -ο τελευταίος σ' αυτό τον αιώνα του πρακτικού πνεύματος όπου και η τέχνη γίνεται ένα επάγγελμα όπως όλα τ' άλλα- ένας ποιητής, απλά και μόνο ποιητής, μ' άλλα λόγια μια καρδιά που τραγουδά, μια καρδιά που αισθάνεται, μια καρδιά που ανθίζει", έγραφαν τις επόμενες ημέρες ομόφωνες οι νεκρολογίες.

Pauvre Lélian ήταν ο αναγραμματισμός του ονόματός του, που ο ίδιος ο Βερλαίν υιοθέτησε ως σημάδι, ως αποτύπωμα, των βασανισμένων ημερών του.

Την λαμπρή είσοδο στα γράμματα το 1866 με την πρώτη ποιητική του συλλογή δημοσιευμένη στα 22 του χρόνια, ακολούθησαν περιπέτειες αντισυμβατικής ζωής θολωμένης από το αψέντι και το αλκοόλ, και προς το τέλος, κατευνασμένης από αίσθημα θρησκευτικής προσήλωσης. Ήταν μια ζωή που τη διέτρεξε παίζοντας διαρκώς μουσική με τις λέξεις. Κάποια από τα γραπτά του χαρακτηρίσθηκαν στην εποχή μας εθνικός θησαυρός από το γαλλικό κράτος. Οι φίλοι του τοποθέτησαν το 1919 αναμνηστική πλακέτα στο τελευταίο του σπίτι. 

Ήταν όμως αυτό το σπίτι του;

 Ένας παρισινός φωτογράφος, ο Paul Cardon (1858-1941) γνωστός ως Dornac (άλλος αναγραμματισμός) ή Paul Marsan, είχε την ιδέα να φωτογραφίσει τους ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών της εποχής του στο σπίτι τους. Η σειρά αυτή των πορτραίτων ονομάσθηκε Nos contemporains chez eux, γινόταν για 40 χρόνια, ανάμεσα στο 1877 και 1917, και γνώρισε μεγάλη επιτυχία με πολλές δημοσιεύσεις και αναπαραγωγές.

 Τρία πορτραίτα του Βερλαίν είναι γνωστά από αυτή τη σειρά. Και τα τρία είναι τραβηγμένα στο καφέ  François 1^er, στον αριθμό 69 του boulevard Saint-Michel στο Παρίσι.

Η λίστα των καλλιτεχνών και λογοτεχνών που φωτογραφήθηκαν από τον Dornac περιλαμβάνει γύρω στα 150 ονόματα. Όλοι είναι φωτογραφημένοι στο εσωτερικό του σπιτιού τους. Μπροστά στο τζάκι, καθιστοί στο γραφείο, δίπλα σε ντραπερί και πολύτιμες ταπετσαρίες. Μόνον ο Βερλαίν είναι στο καφέ.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα περνούσε μεταξύ νοσοκομείων, ασύλων απόρων και καφέ. Ζούσε χάρη στη γενναιοδωρία των φίλων του. Στο δωμάτιο της οδού Ντεκάρτ ήταν φιλοξενούμενος μιας γυναίκας (συμπατριώτισσάς του έγραψαν οι εφημερίδες). 

Το καφέ, λοιπόν, διάλεξε σαν σπίτι του για να φωτογραφηθεί από τον Ντορνάκ.

  

Μελαγχολικά γερμένο το κεφάλι, κρατώντας την πένα, ασκεπής, το καπέλο ακουμπισμένο στην απέναντι καρέκλα, στη διπλανή οι εφημερίδες, με μαλλιά και γένια ατίθασα-αφρόντιστα, κάθεται στο δερμάτινο καναπεδάκι του καφέ. Πάνω στο τραπέζι μια καράφα με νερό, ένα ποτήρι με αψέντι (;) και δίπλα το μελανοδοχείο.

 Από αυτή τη φωτογραφία χαράχτηκε η χαλκογραφία που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Illustration στις 18 Ιανουαρίου 1896, οκτώ μέρες μετά την κηδεία του.

Η φωτογράφιση του Βερλαίν για τη συλλογή του Ντορνάκ έγινε γύρω στο 1892. Στο Φωτογραφικό Αρχείο έχουμε μια άλλη εκδοχή από την φωτογράφιση της ημέρας εκείνης.

 

 Ο ποιητής φορά το καπέλο, ακουμπά στον καθρέπτη πίσω σαν να ονειροπολεί ή να κοιμάται, οι εφημερίδες είναι πάνω στο τραπέζι και το ποτό στο ποτήρι είναι σκουρόχρωμο, πιθανώς κόκκινο κρασί.

 Στο χαρτόνι του πλαισίου, η κόκκινη σφραγίδα του φωτογράφου με τον τίτλο της σειράς: NOS CONTEMPORAINS CHEZ EUX. Οι σύγχρονοί μας στο σπίτι τους. 

Στο πίσω μέρος της φωτογραφίας διαβάζουμε τα ονόματα των προσωπικοτήτων που έχουν ήδη φωτογραφηθεί. Ο Βερλαίν βρίσκεται σε απόσταση τεσσάρων ονομάτων από τον συνομήλικο φίλο του Stéphane Mallarmé, ο οποίος χρωστά εν πολλοίς στον Βερλαίν την καθιέρωσή του.

 

 

 Ο  Mallarmé διαδέχθηκε τον Βερλαίν στον τίτλο Πρίγκηπας των ποιητών που διατηρούσε ο φτωχός Λελιάν μέχρι το θάνατό του. 

 

ΥΓ. Η πρώτη στροφή από το διάσημο ποίημα του Βερλαίν το τραγούδι του Φθινόπωρου (chanson d'automne),  ακούσθηκε τις πρώτες μέρες του Ιουνίου του 1944 από το ραδιόφωνο του Λονδίνου για να ανακοινωθεί κωδικά η απόβαση των συμμάχων στη Νορμανδία.

Les sanglots longs

Des violons 

    De l'automne

Blessent mon coeur

D'une langueur 

    Monotone

 

Πού να φανταζόταν ο Βερλαίν ότι 100 χρόνια μετά τη γέννησή του, οι στίχοι του θα διέσχιζαν τη Μάγχη φορτισμένοι με αλληγορικά μηνύματα, προάγγελοι μιας μεγάλης νίκης. 

Σας ευχόμαστε Καλό Φθινόπωρο,

 

Βασιλική Αθ. Χατζηγεωργίου

Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ