Πρόσφυγες στη Μυτιλήνη

Με αποσπάσματα από το αυτοβιογραφικό αφήγημα Τότε που ζούσαμε του Ασημάκη Πανσέληνου και φωτογραφίες από το λεύκωμα Ενθύμιον διωγμών Μικρασιατικού Ελληνισμού  1914-1918 που φυλάσσεται στο Φωτογραφικό Αρχείο, κάνουμε τη γενέθλιά μας ανάρτηση για τον ένα χρόνο του ιστολογίου μας.

Παραμονές του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, το καλοκαίρι του 1914, στη Μυτιλήνη έφθαναν καθημερινά οικογένειες ομογενών προσφύγων από τα παράλια της Μικράς Ασίας. Από τον κόλπο του Αδραμυτίου μέχρι τη Σμύρνη, οι κοινότητες των χριστιανών διώκονταν: εξαναγκασμένοι από τη βία των Τούρκων εγκατέλειπαν τα Μοσχονήσια, το Αϊβαλί, τη Φώκαια και τα γύρω χωριά. Οι νεότουρκοι είχαν ξεκινήσει την εθνική εκκαθάριση της αυτοκρατορίας τους. Με καΐκια και ατμόπλοια οι πρόσφυγες περνούσαν απέναντι στη γειτονική και οικεία Μυτιλήνη. Κάποιοι επέστρεψαν το 1919 στις εστίες τους όταν ο ελληνικός στρατός προέλαυνε στη Μικρά Ασία. Δεν ήταν όμως για πολύ. Το Σεπτέμβριο του 1922 ο διωγμός ήταν πιο άγριος και η προσφυγιά οριστική. 

Το λεύκωμα-ενθύμιο που παρουσιάζουμε σήμερα ετοίμασαν οι πρόσφυγες της Μυτιλήνης και το πρόσφεραν "ευγνωμονούντες" στον τότε υπουργό Περιθάλψεως της κυβέρνησης Βενιζέλου, τον Ηπειρώτη Σπύρο Μ. Σίμο. Είναι πανόδετο, με τον τίτλο και την αφιέρωση σε χρυσοτυπία στο κάλυμμα. Όλες οι φωτογραφίες φέρουν χφη την υπογραφή του φωτογράφου κάτω δεξιά. Στο χαρτόνι του πλαισίου αναγράφεται η λεζάντα με μελάνι.

ΕΝΘΥΜΙΟΝ ΔΙΩΓΜΩΝ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ 1914-1918, ΤΩ ΥΠΟΥΡΓΩ ΠΕΡΙΘΑΛΨΕΩΣ Κ.Κ. ΣΙΜ. ΣΙΜΩ ΟΙ ΕΝ ΛΕΣΒΩ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΕΥΓΝΩΜΟΝΟΥΝΤΕΣ ( ΦΑ L228) Σημ. Στη χρυσότυπη αφιέρωση εκ παραδρομής η συντομογραφία του ονόματος του υπουργού είναι ΣΙΜ. ΣΙΜΩ και όχι ΣΠ. Μ. ΣΙΜΩ όπως θα ήταν ορθό.

Ι. Αντωνίου, Άφιξις Προσφύγων εις Μυτιλήνην (ΦΑ L228.028)

Ι. Αντωνίου, Πρόσφυγες εξελθόντες ατμοπλοίων και αναμένοντες εγκατάστασιν, (ΦΑ L228.029)

Ι. Αντωνίου, Πρόσφυγες αναμένοντες εγκατάστασιν έξωθεν Δημοτ. κήπου, (ΦΑ L228.002)

Και να πώς περιγράφει ο Ασημάκης Πανσέληνος τον ερχομό των πρώτων προσφύγων το '14 στη Μυτιλήνη.

Σελίδα τίτλου της 21ης έκδοσης, από τον  ΚΕΔΡΟ, Αθήνα 1984. Κάτω, η περιγραφή της πρώτης προσφυγιάς από τις μνήμες του Ασημάκη Πανσέληνου, σελ.39 

Αρχικά οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στα σχολεία της πρωτεύουσας του νησιού και όσο το επέτρεπαν οι καιρικές συνθήκες στο ύπαιθρο. Οργανώθηκαν συσσίτια. Η φιλανθρωπία των ντόπιων και της ελληνικής διασποράς σε συνδυασμό με τη διοικητική μέριμνα δημιούργησε ανθρωπινότερες συνθήκες διαβίωσης. Τον Σεπτέμβριο όμως τα σχολεία έπρεπε να ανοίξουν για τους μαθητές. Τότε υιοθετήθηκε ο όρος "αραίωσις των προσφύγων" που σήμαινε τη μεταφορά τους είτε σε χωριά στο εσωτερικό του νησιού, είτε σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Εξάλλου το νησί είχε φθάσει στα όριά του και είχαν αρχίσει να ακούγονται φωνές διαμαρτυρίας. Επίσημη απογραφή των λαμβανόντων επίδομα προσφύγων τον Οκτώβριο, έδινε 50.224 άτομα. Οι εύποροι πρόσφυγες δεν συνυπολογίζονταν σε αυτό το νούμερο. Τότε απαγορεύθηκε και η αποβίβαση νέων προσφύγων στο νησί. Βέβαια οι αποφάσεις αυτές δεν είχαν καμία ισχύ μετά την Καταστροφή του Μικρασιατικού Μετώπου το '22.

Ι. Αντωνίου, Γ' Προσφυγικόν Συσσίτιον Υπουργείου Περιθάλψεως ( μερίδες 1450), ( ΦΑ L228.009)

Ι. Αντωνίου, Β' Προσφυγικόν Συσσίτιον Υπουργείου Περιθάλψεως ( μερίδες 1700), (ΦΑ L228.027). Η κοινή σταθερά των εικόνων είναι τα ξυπόλητα παιδιά.

Ι. Π. Αντωνίου, Νοσοκομείον Υπουρ. Περιθάλψεως και εξωτερικόν ασθενείς μετά του ιατρού της υπηρεσίας.(ΦΑ L228.013)

Ι. Αντωνίου, Φρενοκομείον Υπουργείου Περιθάλψεως, (ΦΑ L228.019)

Ι. Αντωνίου, Φθισιατρείον προσφύγων Υπουργείου Περιθάλψεως (ΦΑ L228.018)

Το 1916 οι πρόσφυγες δημιούργησαν την Παμμικρασιατική και Θρακική Ένωση που στο λάβαρό της είχε τον δικέφαλο αετό και το χάρτη της Ανατολικής Θράκης και της Μικράς Ασίας. Το ομαδικό πορτραίτο οκτώ συμβούλων και του προέδρου βγαλμένο στο στούντιο του φωτογράφου βρίσκεται ανάμεσα στις φωτογραφίες του λευκώματος. Δεν γνωρίζουμε τα ονόματα των εικονιζόμενων, όμως τα ερευνούμε και ελπίζουμε  η δημοσίευση της φωτογραφίας να βοηθήσει στην ταύτισή τους από τους ιστορικούς της περιόδου. 

Ι. Αντωνίου, Ο πρόεδρος μετά του Διοικητικού Συμβουλίου της "Παμμικρ. και Θρακικής Ενώσεως",     Τα υπόλοιπα μέλη είναι άγνωστα σε μας, όμως φίλος του ιστολογίου, τεκμηρίωσε τον όρθιο δεξιά. Παραθέτουμε την τεκμηρίωσή του:"Αλέξανδρος Πανταζής, καθηγητής μαθηματικών στην Ακαδημία Κυδωνιών και αρχιτέκτων, ο οποίος έφυγε από τις Κυδωνίες στον Α! Διωγμό, το 1915, και εγκαταστάθηκε στην Μυτιλήνη, στα 3 κυπαρίσσια μέχρι τον θάνατό του το 1956, ή 1957"                (ΦΑ L228.023)

 

Ο πρόεδρος, αν και νεότερος από κάποιους συμβούλους είναι ο άνδρας με το λευκό λαιμοδέτη καθιστός στο κέντρο.  Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν πρόκειται για τον Αϊβαλιώτη Νικόλαο Αμμανίτη, πρόεδρο των προσφύγων της Μυτιλήνης, ο οποίος αφιερώνει το λεύκωμα στον Σίμο.

Μυτιλήνη 15 Οκτωρίου 1918. Ιδιόχειρη αφιέρωση του λευκώματος στον υπουργό Σπύρο Σίμο από τον πρόεδρο των προσφύγων της Μυτιλήνης, Νικόλαο Αμμανίτη.

Ο Ασημάκης Πανσέληνος αναφέρει τον Αμμανίτη στα απομνημονεύματά του ως πρόεδρο των προσφύγων ήδη από το 1914.

Ασημάκης Πανσέληνος, Τότε που ζούσαμε,  21η έκδοση,  ΚΕΔΡΟΣ, Αθήνα 1984. σελ. 105

Σε ό,τι αφορά τον φωτογράφο του λευκώματος πρόκειται για τον Ι. Π. Αντωνίου που φαίνεται από την υπογραφή του να έχει το φωτογραφείο Ακρόπολις στη Μυτιλήνη. Μας απασχόλησε το ερώτημα γιατί απουσιάζει η υπογραφή του Φριτζ Μραζ ενός από τους γνωστότερους φωτογράφους της Μυτιλήνης. Δεν θα περίμενε κάποιος να καταγράψει και εκείνος τα κοσμοϊστορικά γεγονότα για το νησί το καλοκαίρι του 1914, όπως έκανε δύο χρόνια πριν με την απελευθέρωση του νησιού;
Οι απαντήσεις που βρήκαμε σε αυτά τα ερωτήματα θα αποτελέσουν αντικείμενο προσεχούς ανάρτησης.

Βασιλική Αθ. Χατζηγεωργίου

Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ

κάποιες πηγές:
Για τον διωγμό στη Φώκαια τον Ιούνιο του 1914 συγκλονιστική μαρτυρία προσφέρουν οι στερεοσκοπικές φωτογραφίες του γάλλου αρχαιολόγου Felix Sartiaux από τις εκδόσεις Kallimages σε επιμέλεια Χάρη Γιακουμή.
http://www.kallimages.com/docs/Invitation%20Thessalonique.%20Phocee26-11-08.pdf

Για τις συνεχείς αφίξεις προσφύγων στη Μυτιλήνη το καλοκαίρι του 1914 και το εκεί επικρατούν κλίμα η ημερήσια εφημερίδα ΛΕΣΒΟΣ διαθέσιμη ψηφιακά στη βιλιοθήκη της Βουλής: http://srv-web1.parliament.gr/library.asp?item=38621