Αυτοφωτογραφία ή selfie

Ο αστροναύτης Buzz Aldrin αυτοφωτογραφιζόμενος κατά τη διάρκεια της αποστολής  Gemini 12 EVA (extra-vehicular activity) στις 12 Νοεμβρίου 1966. Πηγή: Huffington Post   ( η φωτογραφία είναι ελεύθερης χρήσης με αναφορά στον δημιουργό: NASA/Buzz Aldrin)

Τώρα πια έχουμε γυρίσει όλοι από τις διακοπές και ταχτοποιήσαμε τη φωτογραφική παραγωγή του καλοκαιριού σε κάποιο φάκελο στον υπολογιστή μας ή σε κάποιο αόρατο σύννεφο που βρίσκεται σε μία απροσδιόριστη διάσταση. Μέσα από αυτόν τον δίαυλο οι άυλες φωτογραφίες μας μεταφέρονται με ιλιγγιώδεις ταχύτητες και αποθηκεύονται τελικά σε γιγαντιαίους servers. Αυτοί  οι γίγαντες όχι μόνον δεν είναι αόρατοι, αλλά καταλαμβάνουν εκατοντάδες χιλιάδες μέτρα επιφάνειας επί της γης. Βρίσκονται κάπου στις ΗΠΑ, στη Φινλανδία και αλλού. Σε κλίματα όχι θερμά, πάντα δίπλα σε υδάτινους πόρους γιατί το νερό είναι τόσο σημαντικό για τη διατήρηση τους όσο και ο ηλεκτρισμός: οι ψηφιακές μας φωτογραφίες απειλούνται από τις υψηλές θερμοκρασίες περισσότερο από τις αναλογικές. Το νερό είναι το μέσο ψύξης των δεδομένων μας. Όμως η τεχνολογία της διατήρησης του παγκόσμιου ιστού είναι μία μαγική ιστορία με φανταστικά μεγέθη ανάλογα εκείνων των παραμυθιών που θα μας απασχολήσει άλλη φορά.

Σήμερα προτείνουμε έναν απολογισμό και υπολογισμό ταυτόχρονα.
Ποιό μέσο χρησιμοποιήσαμε για να πάρουμε τις φωτογραφίες των διακοπών μας; Το smartphone, το tablet, ή την ψηφιακή κάμερα; Πόσες φωτογραφίες τραβήξαμε; Πόσες κρατήσαμε τελικά; Πόσες από αυτές ήταν selfies; Στατιστικές μελέτες δείχνουν ότι η selfie καταλαμβάνει το υψηλότερο ποσοστό της καλοκαιρινής φωτογραφικής παραγωγής.


Ας ομολογήσουμε ότι υποκύψαμε και εμείς στον πειρασμό της σέλφι. (Αλήθεια πότε θα λεξικογραφηθεί αυτή η λέξη στα ελληνικά;)
 Οχι μόνο γιατί είναι δροσερή, νεανική, γεμάτη ζωντάνια, αμεσότητα και αυθορμητισμό, αλλά γιατί διαισθανόμαστε ότι κατά βάθος είναι και ανατρεπτική. Αψηφά και καταρρίπτει όλους τους αυστηρούς κανόνες του πορτραίτου που έχουν καθορισθεί από αιώνες διδασκαλίας της Τέχνης.
Το καλά δομημένο κάδρο, ο σωστός φωτισμός, η προμελετημένη έκφραση του προσώπου και γενικότερα της στάσης του σώματος, η σκηνική διαμόρφωση του χώρου κ.ο.κ. Όλ' αυτά τα στοιχεία που η σέλφι εξαιτίας της ίδιας της της φύσης δεν μπορεί και δεν θέλει ν' ασπασθεί.

Φωτογραφίες ταυτότητας του μεσοπολέμου από τη συλλογή του Φωτογραφικού Αρχείου. Διακρίνεται μία σχετική ελευθερία στην πόζα. Οι κανόνες λήψης δεν ήταν τόσο αυστηροί όσο σήμερα.

Η σέλφι είναι το ακριβώς αντίθετο της φωτογραφίας ταυτότητας για την οποία πρέπει να ποζάρουμε σε αυστηρά μετωπική στάση, πρέπει το κάδρο να είναι ορισμένο- πάντα το ίδιο, δεν πρέπει να γελάμε και προπάντων το αποτέλεσμα δεν πρέπει να είναι μία φλού φωτογραφία. Η σέλφι δεν υποβάλλεται σε κανένα από αυτά τα πρέπει. Οι μόνοι περιορισμοί που γνωρίζει προέρχονται από την τεχνολογία. Αυτοί όμως οι περιορισμοί  έγιναν το σήμα κατατεθέν της. Το χαρακτηριστικό της κάδρο, ο συμπιεσμένος περιβάλλων χώρος, το μειωμένο βάθος πεδίου. Τα αξεσουάρ όπως ο τηλεσκοπικός βραχίονας ή η προστιθέμενη στο τηλέφωνο κάμερα με ευρυγώνιο φακό ώστε να γίνονται πολυπρόσωπες σέλφι χωρίς κόπο (Effortless selfies λέει η διαφήμιση) προσδίδουν νέες δυνατότητες.

Selfies 2016

Η αυτοφωτογράφιση δεν είναι νέα μόδα. Όσοι είχαν στην κατοχή τους μία φωτογραφική μηχανή αυτοφωτογραφήθηκαν. Ακόμα και στις περιπτώσεις που  έκρυβαν το πρόσωπό τους με τα χέρια τους, ή φωτογράφιζαν άλλα μέλη του σώματός τους μιλάμε για αυτοφωτογραφία.

 Ποιά όμως μέσα χρησιμοποιούσαν οι αυτοπροσωπογράφοι παλαιότερα πριν την ψηφιακή εποχή;
Ο καθρέπτης ήταν το ευκολότερο και συνηθέστερο μέσο. Ο φωτογραφιζόμενος έστρεφε την κάμερά του προς ένα καθρέπτη και το είδωλό του μέσα σ' αυτόν δημιουργούσε το άλλο είδωλο πάνω στο φιλμ.

Ο ποιητής Νικόλας Κάλας αυτοφωτογραφίζεται στον καθρέφτη, Τήνος 1929. ( αρχείο Νικόλα Κάλας, ΑΦ L003.124)

Αυτοφωτογράφιση στο καθρέφτη, Αλεξάνδρεια 1925. Ο εικονιζόμενος με το αριστερό του χέρι πατά το κουμπί της μηχανής για τη λήψη. Πίσω του διακρίνεται το εσωτερικό του δωματίου.( ΑΦ. L198.004)

 Ένας άλλος τρόπος απαιτούσε κάποια αξεσουάρ. Ο συνδυασμός τριπόδου και ρεταρντατέρ (retardateur), το σύστημα δηλαδή που η λήψη γινόταν με μικρή χρονική υστέρηση ικανή να δώσει στον φωτογράφο το χρόνο να τρέξει και να μπεί και αυτός μέσα στο κάδρο, ήταν από τα πιο διαδεδομένα. Ευέλικτη παραλλαγή πρόσφερε ένα σφιγκτηράκι που επέτρεπε τη στερέωση της μηχανής στην πλάτη μιας καρέκλας, στο αυτοκίνητο ή αλλού. 

Αξεσουάρ για τη λήψη αυτοφωτογραφίας. Σελίδα από κατάλογο φωτογραφικών ειδών 1913

Αυτά τα αξεσουάρ χρησιμοποίησε ο Γιώργος Βαφιαδάκης για τις παρακάτω φωτογραφίες:

Αυτοφωτογραφία του Γιώργου Βαφιαδάκη. Ο φωτογράφος και η Ίρις Μηλιαράκη παίρνουν το πρωινό τους.  Μήλος 1929.  Σήμερα δεν θα μπορούσαμε να παρεισφρύσουμε στην ιδιωτική καθημερινή ζωή του ζευγαριού εάν τότε δεν ήταν δυνατή η αυτοφωτογράφιση.  (αρχείο Γιώργου Βαφιαδάκη, ΑΦ 00.2.076.01)

Αυτοφωτογραφία του Γιώργου Βαφιαδάκη. Ο φωτογράφος αριστερά με την παρέα του. Αττική 1920.    Η  κάμερα βρίσκεται σε τρίποδο στο δάπεδο χαμηλότερα από το ύψος του τραπεζιού γεγονός που δικαιολογεί τη γωνία λήψης κοντρπλονζέ (contreplongée) (αρχείο Γιώργου Βαφιαδάκη, ΑΦ 00.2.088.01).

Όταν δεν υπήρχαν τα απαραίτητα αξεσουάρ η φαντασία και τα μαστορέματα τα αντικαθιστούσαν. Στην παρακάτω φωτογραφία ο κύριος επέδειξε πνεύμα ευρεσιτεχνίας δένοντας ένα σπάγγο στη μηχανή, χάρη στον οποίο τηλε-χειρίζεται το κουμπί της. Με τον τρόπο αυτό η πόζα του τρυφερού ενσταντανέ παραμένει απερίσπαστη, ενώ δίνεται η ψευδαίσθηση ότι κάποιος τρίτος τραβά τη φωτογραφία και ότι ο κύριος χειρίζεται χαρταετό.

Ομορφοκκλησιά, 27/12/1927, από λεύκωμα αγνώστου ( ΑΦ L 010X.004)

Βασιλική Αθ. Χατζηγεωργίου

Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ