Ένας γερμανός φωτογράφος στην Ελλάδα τον καιρό του πολέμου

Στις 23 Νοεμβρίου 1940 ο ελληνικός στρατός μετά από νικηφόρες μάχες κατά των ιταλών εισβολέων μπήκε στην Κορυτσά. Είχαν ήδη περάσει 14 μήνες από την εισβολή των Γερμανών στην Πολωνία και την κήρυξη του Β'ΠΠ στην Ευρώπη.

Σε όλο αυτό το διάστημα ζούσε και φωτογράφιζε στην Ελλάδα ο γερμανός φωτογράφος Herbert List (1903-1975). 

Ακολουθεί μία από τις πιο εμβληματικές φωτογραφίες του List, ο πεσμένος κορμός ενός Ρωμαίου στη Δήλο.

Herbert List, άγαλμα του Γαΐου Οφελλίου Φέρου από την Αγορά των Ιταλών, Δήλος π. 1939 
(ΦΑ LIST.04)

Στις 23 Νοεμβρίου του 1940 ο List απηύθηνε μία επιστολή στον τότε διευθυντή της Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας, Κώστα Δημητριάδη, αιτούμενος διαμονή στο παράρτημα της Σχολής στους Δελφούς. Στην επιστολή διαβάζουμε ότι ο φωτογράφος είχε ήδη επωφεληθεί διαμονής στα παραρτήματα της Ύδρας και της Μυκόνου.

επιστολή του Herbert List, (αρχείο Κώστα Δημητριάδη, ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ).

Ο Δημητριάδης απάντησε ότι λυπάται, αλλά δεδομένων των περιστάσεων, το παράρτημα των Δελφών παραμένει στη διάθεση της κυβέρνησης, μόλις όμως επανέλθει στην δικαιοδοσία της Σχολής θα είναι ευτυχής να του παραχωρήσουν (στον  List)  την άδεια διαμονής κλπ, κλπ...

επιστολή-απάντηση  του Κώστα Δημητριάδη προς τον Herbert List, (αρχείο Κώστα Δημητριάδη, ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ).

Η απάντηση του Δημητριάδη στο αίτημα ήταν φυσικά ευσχήμως αρνητική. Η παρουσία του γερμανού φωτογράφου είχε αρχίσει να προξενεί αμηχανία στην ελληνική κοινωνία.
Ωστόσο την ίδια χρονιά, λίγους μήνες πριν, όταν η Ελλάδα δεν είχε ακόμα εμπλακεί στον πόλεμο,
η παρουσία του List στη χώρα ήταν καλοδεχούμενη και η δουλειά του φωτογράφου γνώριζε επιτυχία και ανταπόκριση.
Με αφορμή έκθεση του List στη γκαλερί Στρατηγοπούλου, ο Οδυσσέας Ελύτης γοητευμένος, έγραφε το Φεβρουάριο του 1940 στο περιοδικό Νεοελληνικά Γράμματα:
"... Νά λοιπόν ένας ξένος-μα πολύ περισσότερο έλληνας - από μερικούς άλλους έλληνες- που διαθέτοντας μονάχα ένα φακό, δηλαδή το πιο αχάριστο για τη δημιουργική ελευθερία όργανο, μπαίνει  ωστόσο πλησίστιος στο νόημα της περιήγησης των ματιών της ψυχής του. 
Άν χρειάζεται πλούσια καρδιά και μάτι ευκίνητο για να βρει κανείς τον παλμό ενός τόπου και μιας εποχής, μπορούμε να πούμε πως αυτός ο ξένος, ο Herbert List, τα έχει. Ο Herbert List κατάλαβε πως δεν θα μπορούσε ν'αποδώσει το θαύμα που ένοιωθε στήνοντας δύο κολώνες στη μέση ενός ουρανού άτονου, μήτε ζυγίζοντας ή ισορροπώντας τους όγκους των μνημείων και των τοπίων της φύσης του, γιατί έτσι μπορεί νάδινε ίσως μορφές από την Ελλάδα, μα όχι μορφές της Ελλάδας. Η αντιγραφή, ή η αναδρομή από το παλιό στο νέο, η ύπαρξη στοιχείων που να υπενθυμίζουνε την τυραννία της τυποποιημένης σκέψης έχουνε καταργηθεί. Βρισκόμαστε πολύ πιο κοντά στην άμεση ζωή απ' όσο φανταζόμαστε. Το κάθε τι έχει τη σημασία του αλλά και κάθε σημασία ντύνει διαφορετικά το κάθε τι."

Herbert List, Μύκονος, π.1939 (ΦΑ LIST.09)

 και συνεχίζει ο Ελύτης "...Χωρίς καμμιά δυσκολία κινεί τον κόσμο του κάτω από την κυριαρχία του ήλιου, που δεν είναι ουσιαστικά παρά δική του κυριαρχία, χειριστής τέλειος καθώς είναι των αχτίδων, πότε βυθίζοντας μια πλευρά στη σκιά, πότε λούζοντας μια άλλη στο φως, όχι χωρίς σαγήνη, όχι χωρίς θέλγητρα για τα θέματά του αυτά που ξαφνικά μας παρουσίαζονται ξανανειωμένα, κερδισμένα από ένα γνήσιο ανθρώπινο συναίσθημα."

Herbert List, Μύκονος, π.1939 (ΦΑ LIST.08)

 Με την έναρξη της γερμανικής επίθεσης τέλειωσε και για τον List η ειδυλλιακή ελληνική περίοδος. Επέστρεψε στη Γερμανία όπου αναγκάσθηκε να καταταγεί. Το υλικό που είχε συγκεντρώσει από την Ελλάδα εκδόθηκε πολλά χρόνια αργότερα, το 1953, με τον τίτλο Licht über Hellas (Φως πάνω από την Ελλάδα) και ήταν το πρώτο του βιβλίο.

Σελίδα τίτλου του βιβλίου του Herbert List με τις φωτογραφίες που τράβηξε στην Ελλάδα το διάστημα της παραμονής του 1937-1941. Το βιβλίο εκδόθηκε στο  Μόναχο το 1953
 (δωρεά Πέτρου Μαρκουλάκη, βιβλιοθήκη ΦΑ, ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ)

Δύο σελίδες από το βιβλίο του Herbert List,  Licht über Hellas (δωρεά Πέτρου Μαρκουλάκη, βιβλιοθήκη ΦΑ ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ)

Μέχρι τώρα, στις βιογραφίες του List  αναφερόταν ότι η παραμονή του στην Ελλάδα διήρκεσε από το 1937 έως το 1939. Η επιστολή  του List που δημοσιεύουμε σήμερα και βρίσκεται στο αρχείο Δημητριάδη αποδεικνύει ότι ο φωτογράφος ήταν ακόμα στην Ελλάδα τέλη του '40.

 Το αρχείο του Κώστα Δημητριάδη περιήλθε στο ΕΛΙΑ με δωρεά από τον ανηψιό του, Δημήτρη Ιακωβίδη, το 1987.

 

 

Βασιλική Αθ. Χατζηγεωργίου 

 

Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ